چرا با وجود علاقه به فلسفه، مطمئن نیستیم چه مسیری را برای مطالعه‌ی عمیق و ث‍مربخش فلسفه باید طی کنیم؟
اگر به فلسفه علاقه‌مندید، احتمالا جاذبه‌ی خاص آثار برجسته‌ی فلسفی (آثاری مانند «نقد عقل محض» اثر کانت) را احساس کرده‌اید. شاید همچنین سعی به مطالعه‌ی این آثار کرده‌اید. اما فارغ از میزان علاقه و تلاش، مطالعه‌ی مستقیم بسیاری از آثار برجسته‌ی فلسفی برای نوآموزان چالش‌برانگیز است و ادامه دادنِ مطالعه بعد از چند صفحه تقریبا غیر ممکن می‌شود.
از طرف دیگر، برای بسیاری از علاقه‌مندان به فلسفه، دنیای فلسفه دنیایی مبهم است. یعنی در فلسفه، خود را مواجه با آراء و نظرات متعددی می‌بینند که ربط و پیوندشان با یکدیگر چندان روشن نیست؛ و این تنوع در رویکردها و مکتب‌های فلسفی باعث می‌شود انتخاب مسیرِ مطالعاتی و همچنین پیمودن شایسته‌ی مسیر برای نوآموزان دشوار باشد.
سوالی که در مورد مطالعه‌ی فلسفه مطرح است این است که آیا باید حتما دانشجوی فلسفه بود و سال‌ها به صورت فشرده فلسفه خواند تا بتوان آثار برجسته‌ی فلسفی را مطالعه کرد و به درکی ساختارمند از مسائل و رویکردهای فلسفی رسید؟ آیا راهی برای علاقه‌مندی که دانشجوی فلسفه نیست و به عنوان فعالیتی جانبی به فلسفه می‌پردازد وجود دارد تا بتواند به خوبی آثار فلسفی را مطالعه کند و از سطح شنیدنِ نظریات پراکنده به سطح فهم و بینش فلسفی برسد؟
بر خلاف آنچه ممکن است به نظر برسد، راه ورود به دنیای فلسفه مطالعه‌ی تعداد زیادی کتاب حجیم نیست. بلکه فهم فلسفه از طریق کمتر کردن حجم مطالب، اما بیشتر کردن ت‍مرکز روی مطالب اتفاق می‌افتد. این که خود را در معرض ب‍مباران اطلاعاتی قرار دهیم کمکی به ما ن‍می‌کند. اما اگر یک مسیر مطالعاتی مناسب داشته باشیم، و قدم به قدم در این مسیر حرکت کنیم، کسب درک ساختارمند از مسائل و رویکردهای فلسفی اتفاقی کاملا ممکن و حتی طبیعی خواهد بود. جالب توجه‌تر اینکه، بدون اینکه دانشجوی فلسفه باشیم همچنین می‌توانیم آثار برجسته و دشوار فلسفی را بخوانیم و آن‌ها را بفهمیم. در این زمینه راز پیچیده‌ای وجود ندارد، بلکه قاعده‌‌ای ساده در جریان است: حرکت قدم به قدم در مسیری مناسب. اما بسیاری وقت‌ها به علت عدم وجود مسیر آموزشی مناسب، تلاش‌های ما در زمینه‌ی مطالعه‌ی فلسفه به نتیجه‌ی مطلوب ن‍می‌رسند.
پس چگونه می‌توانیم به عنوان یک علاقه‌مند، فلسفه را طوری بیاموزیم، که آن را از سطح مطالعه‌ها‌ی پراکنده، به سطح یک مهارت و ورزیدگی فکری ارتقاء دهیم؟
بازکاوی‌ها راهی است برای مطالعه‌ی ساختارمند و دقیق فلسفه
علاقه‌مندانی که فلسفه را، نه به عنوان دانشجوی فلسفه، بلکه به صورت آزاد و خودخوان مطالعه می‌کنند با چالشی مواجه هستند. غالب آموزش‌های آزاد فلسفه این هدف را دنبال ن‍می‌کنند که نوآموزان فلسفه را به سطح توانایی درک عمیق رویکردهای فلسفی و توانایی خوانش دقیق متن‌های فلسفی برسانند. به بیان دیگر، آموزش فلسفه بیشتر به عنوان نوعی آموزش مازادِ تفننی ارائه می‌شود، تا آموزشی مدون در راستای کسب نوعی مهارت و ورزیدگی در سطحی عالی.
از این رو نوآموزانِ آزادِ فلسفه که قصد دارند فلسفه را عمیق‌تر مطالعه کنند، از طرفی با برخی محتواهای آموزشی مواجه می‌شوند که مخاطبی عمومی‌تر دارند و برای هدفی که آن‌ها دنبال می‌کنند مناسب نیستند، و از طرف دیگر با برخی کتاب‌ها و مباحثی مواجه می‌شوند که برای دانشجویان فلسفه یا خوانندگان متخصص فلسفه تهیه شده‌اند و کمکی به نوآموزان ن‍می‌کنند. به بیان دیگر، آن‌ها بین مباحث ساده، که چندان آن‌ها را پیش ن‍می‌برند، و مباحث تخصصی که برای‌شان بیشتر ابهام ایجاد می‌کنند تا وضوح، راهی به سمت هدف خود ن‍می‌یابند.
پروژه‌ی بازکاوی‌ها آموزش فلسفه با دقتی آکادمیک به صورت آزاد است. در بازکاوی‌ها آموزش فلسفه را بدون هیچ پیش‌فرضی در مورد آشنایی قبلی با فلسفه آغاز می‌کنیم. طبیعتا هر چقدر آشنایی قبلی با فلسفه داشته باشید کمک کننده خواهد بود. اما مسیری که طی خواهیم کرد، مستقل از آشنایی قبلی با فلسفه است، و در صورتی که از قبل مطالعاتی داشته باشید، در طی این مسیر، آنچه مطالعه کرده‌اید وضوح و معنایی دیگر به خود خواهد گرفت. هدف این است که شما قدم به قدم وارد دنیای فلسفه شوید، و توانایی مقایسه و سنجش رویکردهای فلسفی، و خواندن متن‌های اثرگذار فلسفی را پیدا کنید. بنابراین، دوره‌هایی که برگزار خواهیم کرد هم شامل دوره‌های سیر (survey) خواهند بود که در آن‌ها نگاهی وسیع به مسائل و رویکردهای کلیِ یک بازه‌ی زمانی می‌اندازیم، هم شامل دوره‌های متن‌خوانی که در آن‌ها یک متن برجسته‌ی فلسفی را با دقت مطالعه می‌کنیم (close reading).
از آغاز پروژه‌ی بازکاوی‌ها در سال ۱۳۹۹، دوستانِ بسیاری همراه ما شدند که مطالعه‌ی فلسفه را بدون پیش‌زمینه‌ی قبلی شروع کردند و در ادامه موفق شدیم در کنار هم برخی متن‌های مهم و اثرگذار فلسفی (از قبیل «نقد عقل محض») را مطالعه کنیم – شگفت اینکه: با دقتی که حتی در فضای دانشگاهی هم کمیاب است.
اگر شما هم علاقه‌مند به مطالعه‌ی عمیق فلسفه هستید، اگر با وجود علاقه هنوز موفق به باز کردن مسیر مطالعه‌ی ث‍مرمند فلسفه نشده‌اید، و اگر شما هم برداشتن قدم‌های آرام، دقیق، و استوار در فلسفه را می‌پسندید، با ما در کاوش جهان فلسفه همراه شوید.
چه چیزی راهِ بازکاوی‌ها را متمایز می‌کند؟
وقتی شروع به یادگیری فلسفه می‌کنیم با دنیایی وسیع از شخصیت‌ها، نظریات و اصطلاحات مواجه می‌شویم. می‌توان آموزش فلسفه را به فعالیتی تبدیل کرد که مخاطب را بیشتر مات و مبهوت می‌کند، تا به فکر او وضوح و توانایی حرکت ببخشد. مهمترین عنصری که راه بازکاوی‌ها را متمایز می‌کند تعهد به پرورش توانایی فهم فلسفی در فلسفه آموزان است. من سال‌های زیادی را صرف مطالعه‌ی متمرکز فلسفه کرده‌ام (تا این لحظه حدود ۱۴ سال)، و همیشه خودآگاهانه نبودن، روش‌مند نبودن، و بینش‌بخش نبودنِ بسیاری از انواع فلسفه‌خوانی‌ها تعجبم را برانگیخته است. هدف از شروع پروژه‌ی بازکاوی‌ها برداشتن قدمی در جهت مطالعه‌ی روش‌مند و خودآگاهانه‌ی فلسفه بوده است.
هدفی که بازکاوی‌ها دنبال می‌کند پر کردن ذهن با داده‌های زیاد و نامرتب نیست – که کاری بی‌فایده است – بلکه هدف کسب بینش و کسب قابلیت حرکت بین رویکردهای مختلف فلسفی است. از این رو است که در بازکاوی‌ها فلسفه را در گروه‌هایی نسبتا کوچک مطالعه می‌کنیم؛ همیشه تلاش می‌کنیم سیر منطقی مطالب را روشن کنیم؛ و سعی می‌کنیم زاویه‌ی نگاه و نقاط اشتراک و اختلافِ رویکردهای مختلف را برجسته کنیم.
بازکاوی‌ها همچنین یک آموزش آزاد و مدونِ فلسفی است که پرورش توانایی خواندن و فهمیدن متن‌های دست اول فلسفی را در محور کار خود دارد. طبق آخرین تحقیق انجام شده، چنین آموزش آزادی – در سطح ایران و جهان – به صورتی که در بازکاوی‌ها دنبال می‌شود، وجود ندارد. آنچه بازکاوی‌ها آن را ممکن کرده است، مطالعه‌ی فلسفه به عنوان فعالیتی جانبی، اما به شیوه‌ای مدون و با هدف و دستاوردی بلند است.
این چیزی است که شما در دوره‌ها، جلسات، و مطالبی که در بازکاوی‌ها ارائه می‌شود، از نزدیک تجربه می‌کنید.
جدیدترین نوشته‌ها:
-
فلسفه‌ی نظری چیست؟
فلسفه چیست و وقتی به فلسفه می‌پردازیم چه هدفی را دنبال می‌کنیم؟ برای روشن‌تر کردن این موضوع، تمایزی بین فلسفه‌ی عملی و فلسفه‌ی نظری ایجاد می‌کنیم. در طول یک صوت درباره‌ی چیستی و هدف فلسفه‌ی نظری صحبت می‌کنم.
-
فلسفه‌ی عملی چیست؟
ما هر کاری را با درکی از این که هدف نهاییِ آن کار چیست انجام می‌دهیم. اما در مورد فلسفه درک هدفِ نهایی دشوارتر است. برای روشن‌تر کردن هدف فلسفه، تمایزی بین فلسفه‌ی عملی و فلسفه‌ی نظری ایجاد می‌کنیم. در طول یک صوت درباره‌ی چیستی و هدف فلسفه‌ی عملی صحبت می‌کنم.
جدیدترین دوره‌ها:
-
مقدمه‌ای بر نقد عقل محض
در دوره‌ی «مقدمه‌ای بر نقد عقل محض» سیر کلی استدلال کانت در این کتاب را بررسی می‌کنیم، و همچنین به قسمت‌هایی از متن کتاب مراجعه می‌کنیم تا آمادگی‌‌ای برای مطالعه‌ی جدی‌ترِ این اثر پیدا کنیم.
-
عقل‌گراییِ مدرن
در دوره‌ی «عقل‌گراییِ مدرن» فلسفه را با بحث درباره‌ی عقل‌گرایی – رویکردی ریشه‌دار در تاریخ فلسفه – آغاز می‌کنیم. اما توجه ما معطوف به فیلسوفانی خواهد بود که بعد از انقلاب علمیِ مدرن سعی داشتند چنین رویکردی را در فلسفه پیش ببرند، و از این طریق همچنین بینشی درباره‌ی مسائل محوریِ فلسفه‌ی مدرن کسب می‌کنیم.
-
ورود به فلسفه با ارسطو
در این دوره به سراغ فیلسوفی می‌رویم که می‌توان گفت اولین نظام مفصلِ فلسفی را تدوین کرد و سعی می‌کنیم همراه با تجربه‌ای از تفکر نظام‌مند داشته باشیم.